1608
W latach 1910-1914 „Sokół” przestawił się na kierunek paramilitarny, pragnąc przygotować młodzież do zadań wojskowych. Powstały Drużyny Sokole, które z momentem wybuchu I wojny światowej weszły w skład Brygad Legionowych.
W listopadzie 1919 r. Sokolstwo, działające dotąd w trzech zaborach, zjednoczyło się, tworząc jedną organizację z siedzibą w Warszawie.
W Nowym Sączu „Sokół” uwił swoje gniazdo 25 maja 1887 r. Jego założycielami było grono najwybitniejszych i najbardziej światłych obywateli miasta z notariuszem, doktorem praw Lucjanem Lipińskim na czele. On też został pierwszym prezesem sądeckiej organizacji.
W 1893 roku członkinie sokolego aktywu, z Franciszką Lipińską na czele ufundowały „Sokołowi” sztandar, którego wręczenie nastąpiło 8 października 1893 roku na uroczystej akademii.
O charakterze ideowym „Sokoła” świadczą między innymi widoczne na szarfach sztandaru napisy: Wiedź Synów Polski do walki - za wiarę, wolność, Ojczyznę.
Od momentu powstania „Sokół” był centrum życia kulturalnego regionu. W jego siedzibie urządzano spotkania, koncerty, przedstawienia teatralne, kiermasze, wieczornice, wystawy. Prowadził własne zespoły artystyczne, zorganizował i prowadził bibliotekę i czytelnię.
Na przestrzeni 52 lat istnienia sądeckim gniazdem kierowało czterech prezesów:
Lucjan Lipiński (od 1887 do 1904). Za jego kadencji Towarzystwo wybudowało własny gmach
i rozwinęło szeroki zakres działalności społecznej i kulturalnej. Był inicjatorem niezwykle aktywnego życia towarzyskiego w Sokolni. W 1888 podjęto próbę stworzenia pierwszego sokolego chóru. W 1893 powstaje biblioteka.
Stanisław Flis (od 1905 do 1920) - okres najtrudniejszy w dziejach Towarzystwa, głównie ze względu na nowe zadania związane z wybuchem wojny – udział w bojowym wyposażeniu drużyn, organizowanie pomocy finansowej, sanitarnej i medycznej na rzecz walczących na różnych frontach sądeczan.
Lata poprzedzające wojnę to chyba najbardziej prężny okres w działalności Towarzystwa Gimnastycznego. Powstają wciąż nowe sekcje, wprowadza się zajęcia gimnastyczne dla szkół.
W latach 1911-12 na bazie Sokoła powstają pierwsze drużyny skautowe, które w 1918 przerodzą się w niezależną organizację - Związek Harcerstwa Polskiego. Jednocześnie jest to okres znaczącego rozwoju działalności kulturalnej - w 1910 powstaje związane z „Sokołem” Towarzystwo Śpiewackie LUTNIA, które w niedługim czasie staje się wizytówką kultury muzycznej Nowego Sącza. W tym samym roku rozpoczyna się historia sądeckiego kina. 1913 - powstaje Polskie Towarzystwo Dramatyczne.
Od 1919 roku wiceprezesem „Sokoła” został Piotr Kosiński. Postać wyjątkowa - inicjator szeregu ważnych wydarzeń w dziejach Towarzystwa. Twórca i dyrygent LUTNI, inicjator rozbudowy gmachu w latach 20., kierownik i realizator prac technicznych związanych z ratowaniem zaatakowanych przez grzyb fundamentów budynku. W 1919 uzyskuje koncesję na kino Sokół, które prowadzi do roku 1939. Gdy w lipcu 1941 r. opuścić Nowy Sącz, zabiera ze sobą sztandar Sokoła, ratując go przed zniszczeniem.
Na okres międzywojenny przypada prezesura Romana Sichrawy (1921-1932) i Bolesława Barbackiego (1932-1939). W okresie niepodległości Polski „Sokół” zmienia powoli swój charakter - zmieniła się bowiem jego rola. Z na pół legalnej organizacji patriotycznej przekształca się w organizację społeczną. Posiada dobrze zaopatrzoną bibliotekę, liczącą ponad 5,5 tys. dzieł, wspaniale funkcjonujące kino, jest siedzibą jednego z najlepszych zespołów teatralnych ówczesnej Małopolski, a także kilku innych stowarzyszeń i organizacji (m.in. Nowosądeckiego Oddziału Towarzystwa Tatrzańskiego BESKID, przez jakiś czas Związku Oficerów Rezerwy, Ligi Kobiet).
W tym czasie jego gmach ulega ponownej rozbudowie i uzyskuje kształt, w jakim przetrwał do lat 90.
